Umowa o pracę zawarta dla pozoru.

Zgodnie z art. 22 § 1. KP przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Między pracownikiem a pracodawcą, na mocy powyższego artykułu, powstaje zatem łącząca ich relacja prawna, o charakterze zobowiązania wzajemnego. Pracownika obciąża obowiązek wykonywania pracy, a pracodawcę obowiązek przyjęcia świadczenia pracy oraz zapłaty wynagrodzenia za nią. Sąd, badając czy dany stosunek prawny jest stosunkiem pracy, zwraca uwagę na faktyczne wypełnienie cech z art. 22 § 1. KP.

Elementami charakterystycznymi dla stosunku pracy są: dobrowolność pracy (nawiązanie stosunku pracy na podstawie zgodnego oświadczenia woli obu stron), podporządkowanie pracownicze (wykonywanie poleceń przełożonego; wyznaczenie miejsca i czasu świadczenia pracy), odpłatność, wymóg osobistego świadczenia pracy (pracownik wykonuje zobowiązanie tylko wtedy, gdy osobiście świadczy pracę), zespołowość (tworzenie układów pracownicy-pracodawca) i obciążenie pracodawcy ryzykiem związanym z zatrudnieniem (ekonomicznym, technicznym, socjalnym). (Komentarz do art. 22 KP red. Sobczyk 2023, wyd. 6/Stelina)

To, czy dany stosunek pracy realizuje wskazane powyżej cechy wpływa na prawo pracownika do ubezpieczenia społecznego. Zgodnie z art. 8 ust. 1 SysUbSpołU dla objęcia ubezpieczeniem społecznym z tytułu wykonywania pracy zasadnicze znaczenie ma nie to, czy umowa o pracę została zawarta, lecz to, czy strony umowy pozostawały w stosunku pracy. O tym, czy strony istotnie w takim stosunku pozostawały i stosunek ten stanowi tytuł ubezpieczeń społecznych, nie decyduje natomiast samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, a wynikających z art. 22 § 1 KP (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 lutego 2023 r., III AUa 666/20).

W sytuacji, gdy umowa o pracę została zawarta bez zamiaru rzeczywistego świadczenia pracy przez pracownika, można mówić o pozorności stosunku pracy zgodnie z art. 83 KC. Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności. Pozorność stosunku pracy powoduje fikcyjność zgłoszenia do pracowniczego ubezpieczenia społecznego, co podkreśla Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z dnia 8 września 2022 r. sygn. VII U 4369/19.

W wyroku tym pracownica (a następnie pracodawca) odwołali się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który odmówił pracownicy podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu. ZUS wskazał, że w sprawie nie zostały przedstawione żadne dowody na wykonywanie pracy. Ponadto stanowisko, na które była zatrudniona ubezpieczona, zostało nowoutworzone celem zgłoszenia jej do ubezpieczeń społecznych, co nastąpiło na krótko przed powstaniem nieudolności do pracy (zajściem w ciążę). ZUS podnosi, że dokonanie zgłoszenia do ubezpieczeń miało na celu wyłącznie uzyskanie prawa do wypłaty świadczeń, a nie faktyczne wykonywanie zatrudnienia.

Sąd skupił się na ustaleniu ważności zawartej między stronami umowy o pracę. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 SysUbSpołU, ubezpieczeniu społecznemu podlegają pracownicy. Stosownie zaś do art. 2 KP, pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie m.in. umowy o pracę. Użyty w powyższym przepisie zwrot „zatrudniona” oznacza istnienie między pracownikiem a pracodawcą szczególnej więzi prawnej o charakterze zobowiązaniowym, tj. stosunku pracy. Sąd uznał, że skarżona decyzja ZUS była prawidłowa. Podkreślił brak dowodów na istnienie stosunku pracy oraz dokumentów potwierdzających potrzebę zatrudnienia odwołującej. Ponadto strony nie wypełniły przesłanki podporządkowania pracowniczego i wykonywania nadzoru przez pracodawcę. O braku pozorności stosunku pracy nie świadczy też wynagrodzenie wypłacane pracownicy przez pracodawcę.

W ten sposób dochodzimy do konkluzji, że to rzeczywiste wykonywanie pracy przez pracownika determinuje istnienie stosunku pracy, a nie sam cel zawarcia umowy u pracę. Jednocześnie nie można stwierdzić pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę na mocy art. 83 KC, w sytuacji, gdy pracownik podjął pracę i ją rzeczywiście wykonywał, a pracodawca pracę tę przyjmował.