Nowelizacja prawa upadłościowego – jednoosobowa działalność gospodarcza

Szanowni Państwo,

W dniu 24 marca weszła w życie nowelizacja prawa upadłościowego, która w szczególności dotyczy zmian w zakresie upadłości jednoosobowej działalności gospodarczej W naszej ocenie zmiany prowadzą do wyeliminowania najbardziej czasochłonnych czynności, odciążenia sądów i zwiększenia swobody działania syndyka, co wpływa na uproszczenie, przyśpieszenie i zoptymalizowanie całego postępowania upadłościowego. Zrównanie statusu prawnego jednoosobowych działalności ze statusem konsumentów pozwala na przyjęcie, że postępowanie upadłościowe należy prowadzić tak, by nie tylko zaspokoić wierzycieli w jak najwyższym stopniu, ale również̇ umożliwić umorzenie zobowiązań́ upadłego niewykonanych w postepowaniu upadłościowym. Dlatego też w konsekwencji wprowadzone zmiany powinny doprowadzić do „spopularyzowania” upadłości osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą.

 

1.     Status prawny osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą

Na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów ustawy Prawo upadłościowe (dalej: „PrUP”), głównym celem postępowań prowadzonych wobec przedsiębiorców było uzyskanie jak najpełniejszego zaspokojenia interesów wierzycieli. Jeśli wierzytelności nie dało się zaspokoić w pełni mimo likwidacji całego majątku, to po zakończeniu postępowania upadły najczęściej wciąż był zadłużony. Umorzenie zobowiązań upadłego przedsiębiorcy było możliwe jedynie wyjątkowo i wobec rzetelnych dłużników.

Należy zauważyć, że mimo iż osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą miała prawny obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy, a za jego brak groziły sankcje prawne, upadłości jednoosobowych przedsiębiorstw nie były zbyt powszechne. Niezgłoszenie wniosku o upadłość w ustawowym terminie, co do zasady wyłączało także możliwość przeprowadzenia upadłości konsumenckiej takiego przedsiębiorcy po zakończeniu prowadzenia działalności gospodarczej.

Obecna nowelizacja wprowadza istotne zmiany jeśli chodzi o sytuację prawną osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą - zrównuje bowiem sytuację wszystkich osób fizycznych, zarówno konsumentów jak i przedsiębiorców. Celem postępowania upadłościowego prowadzonego z udziałem tych podmiotów będzie więc nie tylko jak najpełniejsze zaspokojenie wierzycieli, ale także oddłużenie upadłego. Takie podejście niesie nadzieje na zwiększenie w najbliższych latach liczby ogłaszanych upadłości z jednoczesnym ułatwieniem reintegracji podmiotów w legalnym obrocie gospodarczym.

2.    Wniosek o ogłoszenie upadłości

Zgodnie z art. 19 PrUp sprawy o ogłoszenie upadłości rozpoznaje sąd właściwy dla głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika. W przypadku osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą lub zawodową domniemywa się, że głównym ośrodkiem jej podstawowej działalności jest główne miejsce wykonywania działalności gospodarczej lub zawodowej. Nowelizacja wprowadza pewne zmiany już na poziomie wniosku o ogłoszenie upadłości. Zgodnie z art. 491(2) ust. 4 PrUp wnioskodawca oprócz dotychczas wymaganych informacji ma obowiązek podać także:

• NIP dłużnika, jeśli dłużnik miał taki numer w ciągu ostatnich dziesięciu lat przed dniem złożenia wniosku;
• informację o osiągniętych przychodach oraz kosztach poniesionych na swoje utrzymanie oraz osób pozostających na utrzymaniu dłużnika w ostatnich 6 miesiącach przed dniem złożenia wniosku;
• informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były nieruchomości, akcje lub udziały w spółkach;
• informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były ruchomości, wierzytelności lub inne prawa, których wartość przekracza 10 000 zł;
• oświadczenie o prawdziwości danych zawartych we wniosku.

Dzięki obowiązkowi zawarcia powyższych danych we wniosku, syndyk nie będzie musiał pozyskiwać ich na własną rękę, co z pewnością przełoży się na szybkość postępowania. Informacje te pozwolą także na ustalenie czy dłużnik celowo nie regulował wymagalnych zobowiązań i będą mogły być wykorzystane przy ustalaniu planu spłat.

Zmienił się także art. 230 PrUp dotyczący kosztów postępowania - ustawa zalicza teraz do nich wszystkie wydatki bezpośrednio związane z ustaleniem, zabezpieczeniem, zarządem i likwidacją masy upadłości oraz ustaleniem wierzytelności.

3.    Tryby postępowania

Sprawy z zakresu upadłości konsumenckiej osób prowadzących działalność gospodarczą mogą być obecnie rozpoznawane w dwóch trybach: w trybie zwykłym oraz w trybie uproszczonym. Wybór będzie należał każdorazowo do sądu rozpatrującego wniosek o ogłoszenie upadłości.

    3.1. Tryb zwykły

Nowelizacja przyjęła zasadę, iż tryb zwykły będzie miał zastosowanie jedynie w sytuacjach bardziej złożonych - jeżeli jest to uzasadnione znacznym rozmiarem majątku dłużnika, znaczną liczbą wierzycieli lub innymi przewidywaniami co do zwiększonego stopnia skomplikowania postępowania. W trybie zwykłym ze względu skomplikowanie spraw, wciąż istotna pozostaje w nim rola sędziego-komisarza. Sąd, uwzględniając wniosek o ogłoszenie upadłości, określa, czy funkcję sędziego-komisarza oraz zastępcy sędziego-komisarza będzie pełnił sędzia czy referendarz sądowy oraz wyznacza syndyka. Wzywa też wierzycieli upadłego do zgłoszenia wierzytelności syndykowi, który po upływie terminu do ich zgłoszenia i sprawdzeniu zgłoszonych wierzytelności niezwłocznie sporządza listę̨ wierzytelności i ewentualnie uzupełnia ją. Dokonuje on także spisu inwentarza i oszacowania masy upadłości oraz sporządza plan likwidacyjny. Następnie składa sędziemu-komisarzowi spis inwentarza wraz z planem likwidacyjnym w terminie trzydziestu dni od dnia ogłoszenia upadłości. Plan likwidacyjny określa proponowane sposoby sprzedaży składników majątku upadłego, w szczególności sprzedaży przedsiębiorstwa, termin sprzedaży, preliminarz wydatków oraz ekonomiczne uzasadnienie dalszego prowadzenia działalności gospodarczej. W przypadku trybu zwykłego likwidacja masy upadłości przebiega w sposób bardziej formalny, gdyż przepisy nie dają syndykowi takiej swobody działania jak w trybie uproszczonym. Dopuszczalne jest stosowanie procedury przygotowanej likwidacji (tzw. pre-packu).

    3.4. Tryb uproszczony

Dla postępowań upadłościowych dotyczących osób fizycznych podstawowym (domyślnym) trybem będzie tryb uproszczony, gdyż ma on zastosowanie  w sytuacjach, gdzie stan prawny nie jest zbyt skomplikowany (liczba wierzycieli nie jest bardzo duża, dłużnik posiada nie nazbyt rozbudowany majątek lub nie posiada go wcale). Ustawodawca przewidział w tym trybie szereg usprawnień mających na celu skrócenie i przyśpieszenie postępowań upadłościowych. W trybie uproszczonym nie jest powoływany sędzia-komisarz, gdyż brak znaczącego majątku upadłego, z reguły wiązać się będzie z ograniczonymi czynnościami w trakcie postępowania upadłościowego. To syndyk zawiadamia wierzycieli o ogłoszeniu upadłości i poucza ich o treści ważnych dla nich przepisów dotyczących m.in.: terminu wniesienia zażalenia na ogłoszenie upadłości, zgłaszania wierzytelności, skargi na syndyka i planu spłaty wierzycieli. Nadzór nad syndykiem sprawuje natomiast sąd, angażowany głównie dopiero na skutek skargi na czynność lub zaniechanie syndyka. Postępowanie upadłościowe w trybie uproszczonym jest mniej sformalizowane, a rola i swoboda syndyka zdecydowanie bardziej znacząca. Nie ma on także obowiązku sporządzania i składania sprawozdań okresowych, natomiast sprawozdania ostateczne nie podlegają zatwierdzeniu. Dodatkowo syndyk ma dużo większą elastyczność jeśli chodzi o wybór sposobu likwidacji masy upadłości. Może go dokonać samodzielnie, w sposób, który umożliwia zaspokojenie wierzycieli w jak największym stopniu, z uwzględnieniem kosztów likwidacji. Pewne ograniczenia wprowadza jednak art. 491(11a) PrUp - o wyborze sposobu likwidacji dotyczącym nieruchomości oraz składników masy upadłości, których wartość oszacowania wskazana w spisie inwentarza przekracza pięciokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw syndyk musi zawiadomić wierzycieli oraz sąd.

4.    Skład masy upadłości

Należy także pamiętać, iż zgodnie z art. 63 ust. 1a-d PrUp, w przypadku ogłoszenia upadłości osoby fizycznej, na której utrzymaniu nie pozostają inne osoby, do masy upadłości nie wchodzi część dochodu upadłego, która łącznie z dochodami wyłączonymi z masy upadłości odpowiada kwocie stanowiącej 150% kwoty określonej w art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy o pomocy społecznej, a w przypadku osoby fizycznej, na której utrzymaniu pozostają inne osoby także część dochodu upadłego, która łącznie z dochodami wyłączonymi z masy upadłości odpowiada iloczynowi liczby osób pozostających na utrzymaniu upadłego oraz upadłego. Część dochodu upadłego, która nie wchodzi do masy upadłości może też zostać określona inaczej - biorąc pod uwagę szczególne potrzeby upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, w tym ich stan zdrowia, potrzeby mieszkaniowe oraz możliwości ich zaspokojenia.

5.    Plan spłaty wierzycieli

Po likwidacji majątku i zatwierdzeniu listy wierzytelności syndyk składa do sądu projekt planu spłaty wierzycieli z uzasadnieniem (art. 491(14) PrUp). O ile upadły będzie posiadał majątek, projekt planu spłaty wierzycieli przygotowywany przez syndyka w trybie uproszczonym będzie zawierał dane, które w trybie zwykłym zawarte są w trzech różnych dokumentach: liście wierzytelności, planie podziału oraz planie spłaty wierzycieli.

W postanowieniu o ustaleniu planu spłaty wierzycieli sąd określa, w jakim zakresie i okresie upadły jest obowiązany spłacać zobowiązania oraz jaka część zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty wierzycieli. Zgodnie z art. 491(15) PrUp, dalej regułą pozostaje ustalanie planu spłaty na okres do 36 miesięcy dla osób które nie doprowadziły do stanu niewypłacalności w sposób umyślny lub w skutek rażącego niedbalstwa. Natomiast w przypadku ustalenia, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, plan spłaty wierzycieli nie może być ustalony na okres krótszy niż 36 miesięcy ani dłuższy niż 84 miesiące. W przypadku gdy w drodze wykonania planu spłaty dłużnik spłaci co najmniej 70% zobowiązań objętych tym planem, plan spłaty wierzycieli nie może zostać ustalony na okres dłuższy niż rok, a gdy spłaci co najmniej 50% zobowiązań objętych planem spłaty wierzycieli, na okres dłuższy niż dwa lata.

Zmiana planu spłaty jest możliwa na wniosek upadłego i dokonywana jest w formie przedłużenia terminu spłaty wierzytelności na dalszy okres nieprzekraczający osiemnastu miesięcy. Na postanowienie sądu w tej kwestii przysługuje zażalenie (art. 491(19) PrUp). Uchylenie planu spłaty może natomiast nastąpić na wniosek upadłego i po wysłuchaniu wierzycieli, jeżeli niemożliwość wywiązywania się przez upadłego z obowiązków określonych w planie spłaty ma trwały charakter i wynika z niezawinionych przez niego okoliczności. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie (art. 491(20) PrUp).

6.    Odmowa ustalenia planu spłaty, umorzenie lub warunkowe umorzenie zobowiązań bez planu spłaty

Syndyk może także poinformować sąd iż zachodzą przesłanki do: odmowy ustalenia planu spłaty, umorzenia zobowiązań bez planu spłaty ze względu na trwałą niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat lub warunkowego umorzenia planu spłaty ze względu na przejściową niezdolność do dokonywania spłat.

Zgodnie z art. 491(14a) PrUp, postanowienie o odmowie ustalenia planu spłaty wierzycieli albo umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, sąd wydaje jedynie jeśli zachodzą konkretne przesłanki po stronie upadłego. Mianowicie, jeśli celowo doprowadził on do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień, w szczególności jeśli trwonił majątek lub nie regulował wymagalnych zobowiązań, a także w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono już postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań. Nawet w tych okolicznościach sąd może jednak zdecydować o ustaleniu planu spłaty lub umorzeniu zobowiązań bez jego ustalenia, jeśli jest to uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

Umorzenie zobowiązań bez planu spłaty, zgodnie z art. 491(16) ust. 1 PrUp, przewidziane jest tylko w wyjątkowych sytuacjach, gdzie w oczywisty sposób można stwierdzić, że dłużnik jest trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli i nie rokuje poprawy. Nie będą tu miały znaczenia tymczasowe trudności, nawet utrzymujące się przez dłuższy czas. Nie jest też istotne czy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

Natomiast na gruncie art. 491(16) ust. 2a PrUp, w sytuacji kiedy przeszkody w dokonywaniu spłat w ramach planu spłaty wierzycieli mają charakter jedynie tymczasowy sąd może zadecydować
o warunkowym umorzeniu zobowiązań bez ustalania planu spłaty wierzycieli. Jeżeli w terminie 5 lat od uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli sytuacja dłużnika nie ulegnie zmianie lub którykolwiek z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty, umorzenie to przekształci się w umorzenie stałe. W przeciwnym wypadku sąd uchyli postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli i ustali plan spłaty wierzycieli. Należy też zaznaczyć, iż w powyższym okresie dłużnik podlega takim samym ograniczeniom w zarządzaniu swoim majątkiem, jak upadły, który wykonuje plan spłaty - nie może dokonywać czynności prawnych dotyczących jego majątku, które mogłyby pogorszyć jego sytuację majątkową.