Wyłączenie niechcianych spadkobierców w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

Częstym dylematem spędzającym sen z powiek przedsiębiorców to przyszłość prowadzonego biznesu w razie ich śmierci. Czy nasi spadkobiercy powinni być uczestnikami spółki? A może jestem pewny, że długoletni prowadzony biznes powinien odziedziczyć tylko jeden z nich?

Uregulowania Kodeksu spółek handlowych ( „KSH”) przewidujące częściowo osobowy charakter spółki z ograniczoną odpowiedzialnością pozwalają w pewien sposób zabezpieczyć możliwość wstąpienia niechcianych spadkobierców do spółki. Zgodnie z art. 183 § 1 KSH umowa spółki może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika. Wspólnicy mogą przez to wpływać na krąg udziałowców i nie muszą akceptować przystąpienia do spółki określonych osób.

Na gruncie KSH w części poświęconej spółce akcyjnej nie znajdziemy przepisów, które pozwalałyby w prosty sposób ograniczyć lub wyłączyć możliwość wstąpienia do spółki niechcianych przyszłych akcjonariuszy.

Należy podkreślić, że odpowiednie postanowienia umowne spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mogą skutecznie zabezpieczyć spółkę przed niechcianymi spadkobiercami.

Istnieją dwie przesłanki, które łącznie musza zostać spełnione, aby dokonać skutecznego zabezpieczenia:

1. Zapisy muszą zostać zawarte wyraźnie w umowie spółki
2. Regulacje umowne muszą określać warunki spłaty spadkobierców, których prawo wstąpienia do spółki zostało ograniczone, lub wyłączone.

Z punktu widzenia praktyki ważną kwestią jest to, że skuteczność omawianego ograniczenia zastrzeżonego w umowie spółki związana jest tylko z określeniem w niej warunków spłaty spadkobierców niewstępujących do spółki. A zatem zapisy umowne nie muszą określać zasad ustanowionych w nim ograniczeń, czy kryteriów. Wyłączenie musi być całkowite i odnosić się do wszystkich spadkobierców. Ograniczenie zaś, może być dowolnie skonstruowane pod warunkiem, że przewiduje warunki spłaty. Jest to bardzo ważne, gdyż w przypadku braku takich postanowień wyłączenie może być bezskuteczne. Warto dodać, że ograniczenia mogą dotyczyć zarówno spadkobierców, jak i dotyczyć podziału udziałów.

Zgodnie z powyższym postanowienia umowne mogą przewidywać m.in. (1) cechy jakie powinien posiadać spadkobierca, (2) jakich nie powinien posiadać, (3) czy uzależnić możliwość wstąpienia do spółki spadkobiercy, poprzez wyrażenie zgody przez właściwy organ.

W praktyce dla przedsiębiorców może to oznaczać, że umowa spółki może także wskazywać poszczególnych spadkobierców wprost, którzy mogą, lub nie powinni wstąpić do spółki. Powszechnie zawierane są postanowienia, które wprowadzają ograniczenia ze względu na wskazanie określonych cech zawodowych, wieku spadkobierców, prowadzenie działalności konkurencyjnej, uzyskanie jednomyślnej akceptacji ze strony wszystkich pozostałych wspólników, czy akceptacji zarządu.

Przemyślana umowa spółki z o.o. może także zawierać zapisy o przymusowym umorzeniu udziałów. Niewątpliwie może budzić ono zainteresowanie wspólników ze względu na możliwość wewnątrzkorporacyjnego wyłączenia niechcianego wspólnika, bez kierowania sprawy do sądu. Wiąże się to z ograniczeniem kosztów, a także uzyskaniem skutecznego wyłączenia w dużo bliższej perspektywie. W przypadku umorzenia przymusowego istotne jest wskazanie w sposób szczegółowy w umowie spółki przesłanek i trybu takiego umorzenia. Następuje ono na mocy uchwały Zgromadzenia wspólników i nie wymaga zgody wspólnika. W uchwale powinny być zawarte umarzane udziały, podstawa prawna umorzenia, wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzone udziały, oraz uzasadnienie.

Przykładem przesłanek mogących uzasadniać zastosowanie przymusowego umorzenia mogłaby być śmierć wspólnika, przy jednoczesnym wyłączeniu spadkobierców od udziału w spółce.

Przewidziana w KSH swobodność w zakresie wytycznych co do sposobu ustalania i dokonywania spłaty nie jest całkowita. Sposób wyliczenia wysokości spłaty powinien prowadzić do ustalenia godziwego wynagrodzenia, odpowiadającego co najmniej wartości księgowej udziałów.

Zasady spłaty spadkobierców niewstępujących do spółki, kształtują się różnie w zależności od tego czy mamy do czynienia z umorzeniem udziału, czy też jego objęciem przez określoną osobę. W razie umorzenia udziału spadkobiercy otrzymują zwrot równowartości udziału od spółki. W przypadku zaś objęcia udziału przez określoną osobę, spadkobiercy w zamian za udział zmarłego wspólnika otrzymują kwotę równoważną wartości bilansowej udziału od nabywcy tego udziału.

Podkreślić należy, że prawo spadkobierców do otrzymania stosownych spłat powstaje w chwili otwarcia spadku.