Upadłość konsumencka

Czym jest upadłość konsumencka i kto może ją ogłosić?

Upadłość konsumencka to postępowanie sądowe, które prowadzi do częściowego lub całkowitego umorzenia zobowiązań dłużnika, tj. oddłużenia, z jednoczesnym zaspokojeniem wierzycieli z majątku dłużnika w największym możliwym stopniu. Instytucja ta osobom przysługuje osobom fizycznym, także prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą, które wskutek np. choroby, utraty pracy, bądź nietrafnych decyzji biznesowych nie są w stanie ze swych dochodów na bieżąco pokrywać długów.

Po ostatniej nowelizacji prawa upadłościowego, na bazie obowiązujących od 24 marca 2020 r. doszło do znacznego ułatwienia drogi do uzyskania statusu upadłego. Przed nowelizacją, sąd już na etapie rozpatrywania wniosku o ogłoszenie upadłości badał m.in. przyczyny niewypłacalności dłużnika – czy nie doprowadził on do tego stanu świadomie lub poprzez rażące niedbalstwo i w przypadku zaistnienia takich okoliczności wniosek był odrzucany. Obecnie, sąd na etapie wniosku bada jedynie przesłankę wypłacalności i jeśli ta zachodzi, wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości. Oznacza to, że przyczyny i okoliczności, w jakich doszło do zadłużenia będą weryfikowane na późniejszym etapie zadłużenia i podczas gdy przed nowelizacją mogły stanowić podstawę do odrzucenia wniosku, obecnie będą determinować jedynie późniejsze ustalenie warunków oddłużania, jak zakres umorzonych zobowiązań i czas trwania planu spłaty wierzycieli.

Na czym polega upadłość konsumencka?

Wydanie postanowienia o ogłoszeniu upadłości otwiera postępowanie upadłościowe, ale nie oznacza automatycznie pozytywnego jego zakończenia w postaci oddłużenia. Celem upadłości konsumenckiej jest sprzedaż majątku dłużnika pod nadzorem syndyka, a następnie maksymalne zaspokojenie wierzycieli, w formie podziału sum uzyskanych z upłynnienia majątku dłużnika oraz planu spłaty wierzycieli. Plan ten, obejmujący co do zasady okres nie dłuższy niż 36 miesięcy, stanowi harmonogram spłat ratalnych na rzecz wierzycieli, obejmujący określoną część zobowiązań, których nie udało się pokryć z likwidacji majątku dłużnika.

Podstawowym celem postępowania upadłościowego jest umorzenie zobowiązań dłużnika – może ono mieć formę częściową, całkowitą lub warunkową. W określonych przypadkach sąd może także podjąć decyzje o odmowie umorzenia.

Do tego, aby zobowiązania zostały umorzone, upadły powinien wykazać się co do zasady tzw. moralnością płatniczą i brakiem recydywy upadłościowej. Wobec tego, zupełną odmowę oddłużenia przez sąd można przewidzieć w przypadkach gdy:

1. dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań pieniężnych, oraz
2. dłużnik w ciągu ostatnich 10 lat uczestniczył w postępowaniu upadłościowym, które zakończyło się umorzeniem całości lub części jego zobowiązań.

Przesłanki te nie mają jednak charakteru bezwzględnego, tj. spełnienie nawet obu jednocześnie nie musi przekreślać szansy na oddłużenie. Sąd bierze je pod rozwagę wraz z pozostałymi okolicznościami istotnymi w danej sprawie i jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, sąd w pełni umorzy długi upadłego. W przypadkach występujących natomiast bardziej powszechnie, w których dłużnik ma możliwości zarobkowe i nie przyczynił się rażąco do doprowadzenia do stanu niewypłacalności (przykładem może być utrata pracy lub bankructwo wskutek wystąpienia pandemii COVID-19), sąd w planie spłaty wierzycieli ustali częściowe umorzenie zobowiązań, określi jego zakres i okres spłat, na nie dłuższy niż 36 miesięcy. Jeśli natomiast zostanie ustalone, że dłużnik doprowadził do niewypłacalności umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, plan spłaty wierzycieli będzie wydłużony i zostanie ustalony na okres od 3 do 7 lat.

Ostatnim występującym modelem umorzenia zobowiązań dłużnika jest umorzenie warunkowe, powstałe na gruncie ostatniej nowelizacji prawa upadłościowego. Umorzenie warunkowe obejmuje całość ciążących na dłużniku zobowiązań, których nie udało się pokryć ze sprzedanego majątku i przewidziane jest dla sytuacji, w których dłużnik w swej sytuacji osobistej jest niezdolny do wykonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, ale niezdolność ta nie ma charakteru trwałego. Sąd wówczas umorzy zobowiązania dłużnika, ale nie jest to umorzenie definitywne. Na dłużniku ciąży wówczas obowiązek składania przed sądem corocznych sprawozdań finansowych celem informowania o jego sytuacji majątkowej. W przypadku uchybienia temu obowiązkowi, a także na wniosek wierzyciela, sąd może uchylić postanowienie i ustalić nowy plan spłaty. Należy wiedzieć, że uchylenie postanowienia na wniosek wierzyciela może nastąpić nawet wiele lat po zakończeniu postępowania upadłościowego. 

Skutki ogłoszenia upadłości dla majątku dłużnika i wierzycieli.

W trakcie właściwego postępowania upadłościowego dłużnik zostaje zobowiązany do wydania w ręce syndyka całego majątku, dokumentacji z nim związanej i wszelkich danych dotyczących rozliczeń dotyczących majątku. Dłużnik może w tym czasie dokonywać jedynie czynności zwykłego zarządu. Majątek dłużnika, stanowiący już masę upadłościową, trafia pod zarząd syndyka, którego rolą jest sporządzenie listy wierzytelności, doprowadzenie do upłynnienia składników majątkowych upadłego, a następnie pokrycie z uzyskanych środków kosztów postępowania i proporcjonalne zaspokojenie wierzycieli. Niezaspokojone z majątku dłużnika wierzytelności, w zależności od decyzji sądu opartej na okolicznościach, zostaną w pewnych częściach uwzględnione w harmonogramie spłat, a w pozostałych umorzone.

Podstawowy skutek ogłoszenia upadłości konsumenckiej przez dłużnika dla jego wierzycieli jest taki, że najpewniej uzyskają oni zaspokojenie swej wierzytelności jedynie w części. Wierzyciele zostają wezwani przez sąd do zgłaszania swych wierzytelności w terminie 30 dni. Jeśli dłużnik, wnioskując o ogłoszenie upadłości, wskazał dany dług i wierzyciela, a ten nie dokona zgłoszenia w terminie, automatycznie nie uczestniczy on w postępowaniu i traci możliwość uzyskania zaspokojenia swojej wierzytelności w postępowaniu upadłościowym – ulega ona umorzeniu. Dodatkowo, z dniem ogłoszenia upadłości, z mocy prawa zawieszeniu ulegają postępowania egzekucyjne skierowane do majątku, który stał się składnikiem masy upadłości. Niemożliwe jest także od tego momentu wszczęcie wobec tego majątku nowych egzekucji. Następnie, wraz z uprawomocnieniem się postanowienia o ogłoszeniu upadłości, postępowania te zostaną umorzone.

Życie po upadłości.

Po przejściu przez właściwą część postępowania upadłościowego przed sądem, rozpoczyna się etap wykonywania planu spłaty wierzycieli. Na tym etapie nie występuje już syndyk, zatem dłużnik odzyskuje zarząd nad swoim majątkiem, z tym zastrzeżeniem, że składa on przed sądem roczne sprawozdania finansowe z postępu w wykonywania planu oraz nie wolno mu w tym czasie dokonywać czynności prawnych, które wpływałyby negatywnie na jego zdolność do bieżącego wykonywania spłat zgodnie z harmonogramem, za wyjątkiem uzyskania zgody na taką czynność przez sąd. Dodatkowo, w ramach postępowania upadłościowego, jeżeli w skład masy upadłości wchodzi mieszkanie lub dom, w którym upadły zamieszkuje, z kwot zgromadzonych w wyniku sprzedaży majątku dłużnika przez syndyka, dłużnikowi zostanie przyznana kwota na wynajem mieszkania na okres od jednego roku do dwóch.

Po rzetelnym wykonaniu przez upadłego planu spłaty wierzycieli, sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu wykonania planu spłaty i umorzeniu zobowiązań niewykonanych, które powstały przed dniem ogłoszenia upadłości. Gdy postanowienie uzyska prawomocność, upadły jest trwale uwolniony od swoich długów.

Kancelaria Hauszyld i Partnerzy świadczy pomoc w zakresie kompleksowej obsługi postępowania upadłości konsumenckiej przed sądem.