Fundacje rodzinne a przepisy prawa spadkowego.

Uchwalona w dniu 26 stycznia 2023 roku ustawa o fundacji rodzinnej (wejdzie w życie z dniem 22 maja 2023 roku, dalej jako „Ustawa”) wprowadza do polskiego porządku prawnego zupełnie nową instytucję – fundację rodziną.

Ogólne zagadnienia związane z fundacjami rodzinnymi opisaliśmy w styczniowym numerze naszego newslettera. Zainteresowane osoby zapraszamy tutaj:

https://hplegal.pl/publikacje/artykul/2023-01-31-fundacje-rodzinne

W niniejszym artykule chcielibyśmy się skoncentrować na kwestiach związanych roszczeniami spadkobierców/uprawnionych do zachowku.  Fundacja rodzinna może być doskonałym narzędziem służącym przeprowadzeniu sukcesji rodzinnych przedsiębiorstw w taki sposób, aby nie zakłócać ich funkcjonowania jako zorganizowanej całości.

Zasadniczo, przepisy Ustawy nie zmieniają zasad dziedziczenia ani rozliczenia z tytułu zachowku uregulowanych w Kodeksie cywilnym. Wprowadzone zmiany w przepisach dotyczących dziedziczenia służą określeniu skutków prawnych, jakie wywoła na gruncie prawa spadkowego transfer mienia do fundacji rodzinnej. Jak wskazuje autor ustawy w uzasadnieniu i co wynika wprost z przepisów Ustawy:

 

1. uzupełniono katalog źródeł zaspokojenia zachowku o świadczenie od fundacji rodzinnej i mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przekazane uprawnionemu do zachowku (tj. uprawniony do zachowku ma roszczenie do spadkobiercy o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia lub uzupełnienia zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku nie otrzymał zachowku w postaci m.in.  świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej).

2. dodano obowiązek doliczenia do spadku przy obliczaniu zachowku także funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przez spadkodawcę, w przypadku gdy fundacja ta nie jest ustanowiona w testamencie, oraz mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jednak w wysokości nie wyższej niż fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę – tj. majątek fundacji rodzinnej uwzględniany przy obliczaniu zachowku powinien pochodzić wyłącznie od spadkodawcy; ale przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku (analogicznie do darowizn):

• funduszu założycielskiego wniesionego przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą
• mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej otrzymanego przez osoby niebędące spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku;
• przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jeśli ich przekazanie nastąpiło w czasie, kiedy spadkodawca nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy przekazanie nastąpiło na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego;
• przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazanych przed zawarciem małżeństwa ze spadkodawcą.

3. Wartość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej oblicza się według stanu z chwili ich przekazania, a według cen z chwili ustalania zachowku (podobnie jak wartość darowizny i zapisu windykacyjnego).

4. Świadczenie od fundacji rodzinnej i mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazane na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek (por. pkt 1 powyżej). Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także świadczenie od fundacji rodzinnej i mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej na rzecz jego wstępnego (tj. analogicznie do darowizn i zapisów windykacyjnych).

5. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek koszty zrealizowanego przez fundację rodzinną obowiązku alimentacyjnego ciążącego na spadkodawcy, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

6. Fundacja rodzinna i osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jeśli nie jest spadkobiercą ani zapisobiercą windykacyjnym, odpowiada za zachowek w takiej samej kolejności jak obdarowany przez spadkodawcę (odpowiedzialność ta jest ograniczona do wzbogacenia); tzn. obowiązek ten aktualizuje się, jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny.

7. Osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, a sama jest uprawniona do zachowku, ponosi odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jej własny zachowek.

8. Osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie tego mienia. W przypadku wielu osób, które otrzymały mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, odpowiedzialność wygląda następująco: osoba otrzymująca mienie wcześniej odpowiada tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która otrzymała mienie później.

9. Roszczenie przeciwko fundacji rodzinnej obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego funduszu założycielskiego i przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przedawni się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.

10. gdy fundacja rodzinna jest spadkobiercą, zapisobiercą windykacyjnym albo obdarowaną przez spadkodawcę, odpowiada za zachowek z tego tytułu na dotychczasowych zasadach (tj. na ogólnych zasadach dla spadkobierców, obdarowanych, zapisobierców).

11. Ustawa wprowadza możliwość żądania odroczenia terminu płatności, rozłożenia na raty, a w wyjątkowych przypadkach obniżenia zachowku, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku. Rozwiązanie to ma zastosowanie do wszystkich obowiązanych i uprawnionych do zapłaty zachowku.