Ingerencja w prawa właścicieli nieruchomości czyli nowelizacja ustawy Prawo geologiczne i górnicze.

W dniu 1 września 2023 r. prezydent podpisał nowelizację m.in. ustawy Prawo geologiczne i górnicze (dalej: „ustawa”), która wprowadza przepisy mogące w dużym stopniu ingerować w prawa właściciela nieruchomości.

Ustawa wprowadza definicję złoża strategicznego (art. 6 ust 1 pkt 19a ustawy). W sytuacji, w której będziemy mieli do czynienia ze złożem,strategicznym, na obszar, na którym to złoże się znajduje, może zostać nałożona szeroka gama ograniczeń, np. zakaz trwałej zabudowy lub zakaz innego zagospodarowania wyznaczonego obszaru złoża strategicznego w sposób, który wyłączyłby możliwość zagospodarowania tego złoża. Te zakazy i ograniczenia wskazuje minister w decyzji, której postanowienia gmina ma obowiązek wcielić poprzez zamieszczenie ich w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

Jednocześnie  właściciele nieruchomości na takim obszarze nie będą mieć prawa do odszkodowania za spadek wartości działki czy ograniczenie prawa do korzystania z niej.

Zgodnie z ustawą, złożem strategicznym (art. 6 ust 1 pkt 19a ustawy) jest złoże kopaliny, które ze względu na jego znaczenie dla gospodarki lub bezpieczeństwa kraju podlega szczególnej ochronie prawnej. Tym złożem kopaliny jest naturalne nagromadzenie minerałów, skał oraz innych substancji, których wydobywanie może przynieść korzyść gospodarczą. Według art. 10 ustawy chodzi konkretnie o: złoża węglowodorów, węgla kamiennego, metanu występującego jako kopalina towarzysząca, węgla brunatnego, rud metali z wyjątkiem darniowych rud żelaza, metali w stanie rodzimym, rud pierwiastków promieniotwórczych, siarki rodzimej, soli kamiennej, soli potasowej, soli potasowo-magnezowej, gipsu i anhydrytu, kamieni szlachetnych, pierwiastków ziem rzadkich, gazów szlachetnych, wodoru, bez względu na miejsce ich występowania.

Z art. 94a ust. 5 ustawy wynika, że aby złoże mogło zostać uznane za strategiczne musi istnieć ze względu na stan zagospodarowania terenu dostęp do złoża, a także musi się ono również odznaczać jedną z poniższych cech:

• złoże kopaliny ma podstawowe znaczenie dla gospodarki kraju lub dla interesu surowcowego państwa lub
• złoże kopaliny ma ponadprzeciętną dla danej kopaliny wielkość zasobów, lub
• kopalina znajdująca się w złożu odznacza się unikalnymi parametrami.

Określenia te są nieostre i minister właściwy do spraw środowiska będzie prowadził wykaz takich złóż.

Z art. 94a ust. 1 ustawy wynika, że minister właściwy do spraw środowiska po zatwierdzeniu dokumentacji geologicznej albo dodatku do dokumentacji geologicznej, obejmujących złoże kopalin (wymienione  wyżej) wszczyna z urzędu postępowanie, jeżeli udokumentowane złoże kopaliny może spełniać kryteria uznania go za złoże strategiczne. Wszczęcie postępowania może nastąpić jednak nie później niż w terminie miesiąca od dnia zatwierdzenia dokumentacji geologicznej albo dodatku do dokumentacji geologicznej.

Z tego wynika, że prawo własności właściciela działki, którą takie postanowienia miejscowego planu będą obejmować, może zostać bardzo mocno ograniczone. Jednocześnie taki właściciel nie będzie mieć prawa do odszkodowania za spadek wartości działki czy ograniczenie prawa do korzystania z niej. Przeważnie w podobnych sytuacjach miałby zastosowanie art. 36 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, który zawiera uprawnienie do uzyskania odszkodowania (czy też roszczenie o wykupienie nieruchomości bądź jej części) w razie, gdy wskutek zmian w miejscowym planie korzystanie z nieruchomości lub jej części w dotychczasowy sposób lub zgodnie z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe lub istotnie ograniczone. Jednakże dotyczy to zmian, które gmina dokonuje samodzielnie - można powiedzieć, że z własnej woli. Tutaj mamy do czynienia z wyjątkiem wskazanym w tym przepisie – kiedy zmiany wynikają z zakazów lub ograniczeń zabudowy i zagospodarowania terenu, określonych w przepisach ustaw lub aktów, w tym aktów prawa miejscowego, wydanych na ich podstawie – w ten zakres wchodzi również decyzja ministra. W tej sytuacji gmina samodzielnie sama z siebie nie zamieszcza w miejscowym planie ograniczeń, a wskutek decyzji ministra. Jednocześnie sama nowelizacja nie zawiera żadnej wzmianki o jakimkolwiek odszkodowaniu.

Warto również zwrócić uwagę na art. 94a ust. 6 - złoże kopaliny może być uznane za strategiczne w części, jeżeli w stosunku do pozostałej jego części nie jest możliwe zagospodarowanie złoża, w szczególności ze względu na istniejącą zwartą zabudowę, infrastrukturę znajdującą się nad złożem kopaliny lub zakaz prowadzenia działalności w zakresie wydobycia na terenach podlegających szczególnej ochronie. Oznacza to, że złoże nie zostanie uznane w całości bądź w części za strategiczne,  przykładowo gdy właściciel nieruchomości, na której obszarze znajduje się złoże kwalifikujące się do bycia uznanym za złoże strategiczne, posiada już na jej terenie istniejącą trwałą, zwartą zabudowę.

Ograniczenia wynikające z decyzji o uznaniu złoża kopalin za strategiczne są implementowane przez gminy do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, jednakże należy pamiętać, że ubiegając się przykładowo o pozwolenie na budowę, badana jest zgodność projektu zagospodarowania działki lub terenu oraz projektu architektoniczno-budowlanego z obowiązującą uchwałą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Jeśli więc zmiany miejscowego planu nie weszły jeszcze w życie – nic nie jest stracone. Gdy zmiana wejdzie w życie już po wydaniu decyzji o pozwoleniu na budowę, możemy spokojnie realizować swoją inwestycje objętą pozwoleniem.

NSA w wyroku z 24 lutego 2017 roku w sprawie o sygnaturze II OSK 1558/15 w uzasadnieniu stwierdził, że „konieczność ochrony praw nabytych wynikających z tej ostatecznej decyzji [o pozwoleniu na budowę – przyp. aut.] polega na tym, że w takim wypadku inwestor może realizować inwestycję określoną w decyzji nawet wtedy, gdy jest ona sprzeczna z nowo uchwalonym planem miejscowym”.  Ostateczna decyzja o pozwoleniu na budowę pozwala na realizację nawet takich zamierzeń inwestycyjnych, które pozostają w sprzeczności z uchwalonym planem.

Kolejnym rozwiązaniem przyjętym przez nowelizację jest to, że według art. 94a ust. 1 ustawy stroną postępowania w przedmiocie uznania złoża kopaliny za złoże strategiczne jest podmiot, na rzecz którego zatwierdzono dokumentację geologiczną albo dodatek do dokumentacji geologicznej, a nie właściciel nieruchomości, na której znajdują się złoża, co odbiera mu prawo do ochrony swoich praw.

Nowa ustawa wprowadza ogromne ograniczenia, nie dając w zamian żadnej rekompensaty, co budzi kontrowersje i wiele głosów zastanawiających się nad konstytucyjnością takich rozwiązań.