Stwierdzenie nieważności umowy kredytu CHF na etapie postępowania egzekucyjnego

Zgodnie z orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 18 stycznia 2024 roku, w sprawie C – 531/22, ocena abuzywności umowy kredytu frankowego jest możliwa nie tylko na etapie rozprawy sądowej, ale również nawet w późniejszych stadiach postępowania, takich jak egzekucja wyroku przeciwko konsumentowi.

Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia rozpatrywał wniosek wierzycieli Getin Noble Banku (obecnie znajdującego się w upadłości) w ramach nadzoru nad egzekucją z nieruchomości dłużnika, kredytobiorcy tego banku.

Sąd wskazał w pytaniu prejudycjalnym, że jeżeli kredytobiorca nie zaskarżył nakazów zapłaty, to nie przysługują mu żadne środki prawne służące zakwestionowaniu obowiązków z nich wynikających, nawet w sytuacji, gdy nakazy te uwzględniają roszczenia banku wywodzące się z nieuczciwych warunków umowy.  Jest to szczególnie niepokojące wobec istniejącego podejrzenia, że klauzule przeliczeniowe franka szwajcarskiego stanowią nieuczciwe warunki umowne kredytu indeksowanego. Takie umowy kredytowe nie mogłyby być wykonywane, ze względu na nieważność, a w rezultacie bank nie mógłby domagać się należności od dłużnika.  Powstały jednak wątpliwości dotyczące właściwych przepisów proceduralnych pozwalających na tak daleko idący wniosek.

Wątpliwości w tym zakresie rozwiał TSUE, który w sprawie C-531/22 dopuścił możliwość badania potencjalnie nieuczciwego charakteru warunku umownego w umowie kredytu, w duchu przyznanych przez dyrektywę konsumencką (93/13).  Co więcej, zasada skuteczności prawa europejskiego wymaga, aby przepisy proceduralne pozwalały sądowi na dokonywanie takiej oceny z urzędu.

Trybunał orzekł, że przepisy dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie przepisom krajowym, które przewidują, że sąd krajowy nie może zbadać z urzędu potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków zawartych w umowie i wyciągnąć z tego konsekwencji w sytuacji, gdy sprawuje on nadzór nad postępowaniem egzekucyjnym prowadzonym na podstawie prawomocnego orzeczenia w sprawie wydania nakazu zapłaty, któremu przysługuje powaga rzeczy osądzonej:

- jeśli przepisy te nie przewidują takiego badania na etapie wydawania nakazu zapłaty, lub

- jeśli takie badanie jest przewidziane wyłącznie na etapie sprzeciwu od danego nakazu zapłaty, o ile istnieje znaczne ryzyko, że dany konsument nie wniesie wymaganego sprzeciwu albo ze względu na to, że określony w tym celu termin jest bardzo krótki (na przykład dwutygodniowy), albo z uwagi na koszty postępowania przed sądem w stosunku do kwoty kwestionowanego długu, albo też ze względu na to, że przepisy krajowe nie przewidują obowiązku dostarczenia temu konsumentowi wszelkich informacji niezbędnych do ustalenia przez niego zakresu swoich praw.

Powyższe stanowisko Trybunału otwiera konsumentom możliwość kwestionowania prawomocnych tytułów wykonawczych uzyskanych przez banki, na etapie postępowania egzekucyjnego. Także w sytuacji, gdy sami nie wystąpili z powództwem przeciwko bankowi o stwierdzenie nieważności zawartej umowy kredytu.

Pytanie prejudycjalne dotyczyło także skutków wpisania klauzuli abuzywnej do rejestru klauzul niedozwolonych w wyniku innej sprawy. Trybunał orzekł, że taka sytuacja może przesądzać o tym, że podobne klauzule figurujące w innych umowach nie będą obowiązujące dla konsumentów. Co istotne, nie muszą być to tożsamo brzmiące postanowienia. Istotne jest bowiem, aby porównywane klauzule miały taki sam sens i wywoływały dla konsumentów takie same skutki.