Zakaz konkurencji dla członków zarządu spółek kapitałowych

Członkowie zarządu spółki kapitałowej w ramach pełnienia swoich funkcji mają dostęp do istotnych informacji dotyczących wewnętrznych stosunków oraz kontaktów handlowych. Wykorzystanie tej wiedzy we własnym zakresie, ze szkodą dla spółki, jest stosunkowo łatwe. Z tego powodu art. 211. § 1. i art. 380. § 1. Kodeksu spółek handlowych wyraźnie zabraniają członkom zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej podejmowania działań konkurencyjnych. Zakaz obejmuje zarówno prowadzenie działalności gospodarczej kolidującej z interesami spółki, jak i udział w innych konkurencyjnych podmiotach, takich jak osoby prawne czy spółki kapitałowe.

Jakie podmioty objęte są omawiają regulacją? Zakaz konkurencji obowiązuje urzędujących członków zarządu od chwili ich powołania oraz likwidatorów. Nie dotyczy on byłych członków zarządu, jednakże umowa o pracę lub inny stosunek obligacyjny, na podstawie którego były członek zarządu świadczył usługi zarządcze, może przewidywać następczy zakaz konkurencji. Zakaz ten nie dotyczy wspólników spółki, dlatego warto uregulować tę kwestię w umowie spółki lub umowie wspólników, aby zminimalizować ryzyko wykorzystania poufnych informacji. Ustawowy zakaz konkurencji nie obejmuje również członków rady nadzorczej spółki z o.o.

Jakie działania objęte są zakazem konkurencji? Po pierwsze, „zajmowanie się interesami konkurencyjnymi”. Rozumie się przez to prowadzenie działalności gospodarczej na własny lub cudzy rachunek, która uniemożliwia, ogranicza lub utrudnia osiągnięcie sukcesu przez spółkę na polach aktywności, na których spółka swą działalność prowadzi.  Orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, że „interes konkurencyjny” nie powinien być interpretowany w sposób zawężający. Wręcz przeciwnie, pojęcie to należy rozumieć szeroko, obejmując nie tylko pracę lub świadczenie usług na rzecz innych podmiotów konkurencyjnych.

Drugi zakaz, wynikający z art. 211 i 380 KSH, obejmuje uczestnictwo członków zarządu w trzech obszarach:

1. w konkurencyjnych spółkach cywilnych i osobowych spółkach handlowych – jako wspólnicy;
2. w konkurencyjnych spółkach kapitałowych – poprzez aktywną rolę, którą domniemywa się w przypadku posiadania przez członka zarządu co najmniej 10% udziałów lub akcji tej spółki albo, niezależnie od posiadania jakichkolwiek udziałów czy akcji, ma prawo do powołania co najmniej jednego członka zarządu;
3. w organach konkurencyjnych spółek kapitałowych oraz w organach konkurencyjnych osób prawnych.

Wydaje się, idąc za gramatyczną wykładnią przepisów, że zakaz ten nie dotyczy uczestnictwa członków zarządu spółki kapitałowej w zarządzie fundacji rodzinnej, która jest właścicielem udziałów w spółce konkurencyjnej. Tym samym, istnieje pewna luka w przepisach, bowiem w ten sposób również mogłoby dojść do naruszenia zakazu konkurencji.

Ustawowy zakaz konkurencji ma charakter względnie obowiązujący, ponieważ organ, który uprawniony jest do powołania do zarządu, może udzielić zgody na prowadzenie działalności konkurencyjnej, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Umowa sp. z o.o. nie może zupełnie, w sposób generalny (in blanco) wyłączyć ustawowego zakazu konkurencji, ponieważ byłoby to sprzeczne z funkcją art. 211 § 2 KSH, jakim jest przestrzeganie przez członka zarządu obowiązku lojalności wobec spółki. Zgoda, jako odstępstwo od tej zasady, powinna konkretnie wyznaczać obszar działalności, podmiot konkurencyjny i czynności, jakie mogą być podejmowane.

Naruszenie zakazu konkurencji przez członka zarządu może wywołać ujemne dla niego skutki organizacyjne, w szczególności odwołanie z zarządu czy zawieszenie w pełnieniu funkcji do czasu zaprzestania naruszenia zakazu. Ponadto, spółka może wystąpić z roszczeniem z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia oraz zaniechania zajmowania się działalnością konkurencyjną. Takie naruszenie nie wpływa na ważność dokonanej przez członka zarządu czynności prawnej. Jeżeli spełnione są przesłanki art. 293 KSH, członek zarządu naraża się na odpowiedzialność odszkodowawczą za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem.