Zastaw zwykły i rejestrowy
Zastaw jest ograniczonym prawem rzeczowym które jest jednym z możliwych sposobów zabezpieczenia wierzytelności wprowadzonym przez Kodeks Cywilny. Przedmiotem zastawu mogą być prawa zbywalne oaz rzeczy ruchome. Przedmiotem takiego zastawu ze względu na ich status jako prawa zbywalnego mogą być udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Ważne jest jednak aby wyróżnić główne rodzaje zastawu – zwykły oraz rejestrowy.
Zastaw zwykły uregulowany w Kodeksie cywilnym może być ustanowiony w formie umownej – która powstaje w momencie wydania rzeczy wierzycielowi, lub ustawowej, powstającej z mocy samego prawa jeśli przepis szczególny tak stanowi.
Zastaw rejestrowy został wprowadzony i uregulowany ustawą z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Różni się brakiem potrzeby wydania przedmiotu zastawu przez dłużnika, zamiast tego przedmiot zastawu zostaje wpisany do specjalnego rejestru zastawów, prowadzonego przez uprawniony do tego sąd rejonowy ze względu na właściwość miejscową. Sąd na wniosek zastawnika lub zastawcy dokonuje wpisu do rejestru. Do takiego wniosku należy załączyć umowę, na podstawie której został ustanowiony zastaw. To rozwiązanie sprawia, że zastaw rejestrowy stanowi elastyczną formę zabezpieczenia, szczególnie w odniesieniu do praw niematerialnych i innych wartości, które nie muszą być fizycznie przekazane.
W kontekście spółek prawa handlowego, zastaw rejestrowy ma istotne znaczenie, zwłaszcza gdy chodzi o zabezpieczenie wierzytelności na udziałach w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) i akcjach spółek akcyjnych (s.a.).
Zastaw na udziałach w spółce z o.o. jest szczególnym przypadkiem zabezpieczenia wierzytelności dopuszczonym przez regulacje Kodeksu Cywilnego jak i Kodeksu Spółek Handlowych. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, udział w spółce z o.o. może być przedmiotem zastawu, ale jego ustanowienie wiąże się z kilkoma istotnymi kwestiami. Aby ustanowić zastaw na udziale w spółce z o.o. niezbędne będzie zawarcie umowy w formie pisemnej z notarialnie poświadczonymi podpisami między właścicielem udziałów oraz wierzycielem. W związku z niematerialną formą prawa zbywalnego jakim są udziały niezbędne będzie złożenie wniosku o rejestrację umowy zastawniczej przez sąd rejestrowy. Po dokonaniu wpisu, wspólnik, który obciążył swój udział powinien zgłosić aktualną listę wspólnik do sądu rejestrowego jak i wpisać fakt obciążenia udziałów zastawem do księgi udziałów.
Zastaw jest zabezpieczeniem w sytuacji ewentualnego niewykonania zobowiązania przez dłużnika, przeciwko któremu w przypadku niewypłacalności wierzyciel, który uzyskał zastaw, ma prawo dochodzić swoich roszczeń poprzez sprzedaż lub przekazanie udziałów.
Zastaw na akcjach, jest podobną instytucją do tej funkcjonującej w odniesieniu do udziałów w spółce z o.o. Zastaw na akcjach realizowany jest poprzez podpisanie umowy zastawniczej, po czym wymagany jest wpis do rejestru zastawów oraz wpis do rejestru akcjonariuszy. Co do zasady zastawnik nie jest uprawniony do wykonywania jakichkolwiek praw z akcji, ponieważ celem zastawu nie jest przyznanie zastawnikowi, tylko wyposażenie go w kompetencję do zaspokojenia się z tego przedmiotu, z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi zastawcy. Zastaw rejestrowy zapewnia większą przejrzystość i elastyczność w zarządzaniu zabezpieczeniem.
W związku z ustanowieniem zastawu rejestrowego na akcjach, wszelkie prawa majątkowe przypadną na zastawcę chyba, że co innego zostanie stwierdzone w umowie. Z drugiej strony dzięki zastawowi rejestrowemu, wierzyciel uzyskuje możliwość dochodzenia roszczeń poprzez sprzedaż akcji, bez konieczności podejmowania kosztownych i czasochłonnych działań prawnych.